Interview De Wereld Morgen
In 1995 stapte toenmalige voorzitter van Artsen Zonder Grenzen in de nationale politiek als minister van ontwikkelingssamenwerking. 27 jaar later heeft hij nog niets van zijn idealisme ingeboet. DeWereldMorgen.be sprak met hem enkele dagen voor hij vertrekt naar Oost-Congo, waar hij als humanitair chirurg actief is.
Van Brussel-Zuid tot Oostende dendert mijn trein door een desolaat kil en mistig landschap. Réginald Moreels laat het echter niet aan zijn hart komen. Hij verwelkomt me aan het station, fiets in de hand – hij woont op 8 kilometer van het station net buiten de stad.
Het is 11 jaar geleden dat we elkaar zagen maar het is alsof we elkaar pas gisteren spraken. Die vorige keer was in de Burundese hoofdstad Bujumbura, tijdens mijn laatste buitenlandse opdracht, voor ik er defintief mee stopte en begon bij DeWereldMorgen.be, eerst als vrijwilliger – om wat uit te bollen. Zo dacht ik toch. Tot mijn eigen verbazing schrijf ik 11 jaar later nog steeds voor deze website, voltijds tot 2018, daarna als gepensioneerde vrijwilliger tot vandaag.
Réginald werkte in Burundi als adviseur voor het Burundese ministerie van volkgezondheid. Elf jaar later is hij nog even actief, nu als humanitair chirurg in Beni, stad van 800.000 inwoners in de Congolese provincie Noord-Kivu aan de grens met Oeganda.
We kennen elkaar al langer. In 1993-1999 was Moreels minister van Ontwikkelingssamenwerking voor de CVP (nu de CD&V) in de regering-Dehaene en kreeg hij kritische parlementaire vragen van ondermeer uw dienaar. Groen – toen nog Agalev (Anders Gaan Leven) – was nog de vreemde eend in de parlementaire bijt, had nooit in een regeringsmeerderheid gezeten en werd door de traditionele partijen niet au sérieux genomen.
Niet zo met deze man. Hij was een van de weinige ministers die onze parlementire vragen heel omstandig antwoordde en niet te beroerd was om openlijk te zeggen wanneer hij kritische vragen en opmerkingen terecht vond. Moreels had niet de klassieke weg gevolgd naar de politieke arena. Jean-Luc Dehaene vroeg hem als toenmalig voorzitter van Artsen Zonder Grenzen om de stap te zetten naar een plaats in zijn regering.
Moreels is een van die weinige politici die vanuit een overtuiging, vanuit een maatschappelijke visie aan ‘politiek’ deed, niet vanuit een of andere carrière-planning – dat woord alleen al… Een eerlijk politicus, respectvol voor de andere mening. Ze zijn er wel degelijk nog steeds, de volksvertegenwoordigers die hun taak ernstig nemen. Wat ze met elkaar gemeen hebben? Ze komen nauwelijks/niet aan bod in de grote media. Niet sensationeel/controversieel genoeg.
“Na die politieke ervaring ben ik in een diep dal terechtgekomen, met 7 jaar strijd tegen anorexia. Sommigen hadden me al opgegeven, toch stopte ik nooit met werken. Het was een psychische hel. Ik ben er door geraakt. Ik heb niet de pretentie een voorbeeld te zijn, maar mensen moeten weten dat je hier kan uit geraken.”
TUSSENSTUK: Heb jij problemen met anorexia of andere psychische problemen. Je kan gratis en anoniem terecht voor een luisterend oor bij Tele-Onthaal.be, telefonisch 24/7 op nummer 106 of in een chat elke avond en woensdag- en zaterdagnamiddag.
“Ik ben een telg van mei ’68. Tegenwoordig wordt daar meewarig en misprijzend over gedaan. Sommige vormelijke aspecten waren zeker voor kritiek vatbaar, maar de kern van de toenmalige gedachte staat nog steeds als een huis. De strijd voor sociale rechtvaardigheid is altijd mijn primaire drijfveer gebleven.”
“Ik betreur dat de sociale krachten voor het ogenblik zo verdeeld optreden. Er is geen progressieve eenheid. Ondertussen deemsteren de centrumpartijen weg. Ik ben nooit een trouw partijvolger geweest. Een partij is een middel, geen doel. Je hoeft geen lid te zijn om voor een partij te stemmen.”
“De idealen waar ik toen geloof gelden nog steeds onverminderd. Waar we toen tegen protesteerden moet nog altijd bestreden worden. Wat we nu zien met de COVID-vaccins is dat het mondiaal onrecht ten gronde nog steeds hetzelfde is. De ‘rijke’ landen trekken alles naar zich toe en laten de rest van de wereld de kruimels van de tafel, diezelfde tafel notabene die rijkelijk gevuld staat met wat we daar wegroven – het enige gepaste werkwoord voor wat wij daar doen.”
“Ik haal mijn motivatie oa. uit mijn zoekend geloof. Dat verhindert me niet om me goed te verstaan met zij die dat geloof niet delen. Wat voor mij telt is of iemand goed doet voor zijn/haar medemens. De rest is bijzaak. Geloven kan trouwens niet zonder twijfel. Geloven is immers dingen aanvaarden die je niet kan bewijzen.”
“Niet twijfelen, zeker zijn van jezelf toont een gebrek aan intelligentie. Er zijn twee soorten ‘zekeren’ die ik verafschuw: de zure pilarenbijters en hun tegenpool, de fanatieke pilarenvreters.” Mensen die denken te weten wat ze niet weten.
(ik) Dat geldt ook voor atheïsten. Ik vind die term trouwens ongemakkelijk, net als ‘ongelovige’. Iedereen gelooft immers in iets en iedereen heeft twijfels. Mensen die beweren dat ze geen twijfels hebben over de zin van het leven bedriegen zichzelf.
“Jezus zou vandaag de eerste zijn om de schijnheiligheid van ons economisch bestel aan te klagen. Voor hem zou zelfs de PVDA te braaf zijn.”
“Ik ben medicus. Feiten zijn feiten, geen kwestie van geloof. De geschiedenis heeft sinds het gebruik van het allereerste vaccin miljoenen levens gered. Die ontwikkeling ging niet over een leien dakje. Er waren altijd neveneffecten. Maar de globale balans was en is onmiskenbaar. Vaccins hebben bewezen een blijvende en duurzame oplossing te zijn tegen besmettelijke ziekten.”
“Wie naar Afrika reist weet het al. Zonder je gele boekje kom je er niet in . Je moet al heel lang gevaccineerd zijn tegen gele koorts, vandaag ook tegen ebola. Het is trouwens een schande dat de grootste killer ter wereld nog altijd geen vaccin heeft. Malaria doodt jaarlijks nog steeds meer dan 600.000 mensen. De enige reden waarom dat vaccin er nog niet is is heel eenvoudig. Het is een tropische ziekte .”
“Met de nieuwe technologieën is ontwikkeling van vaccins in een stroomversnelling gekomen. Ik vind je vaccineren niet alleen kwestie van jezelf te beschermen. Wie gevaccineerd is en besmet raakt wordt ofwel helemaal niet ziek, of minder ziek en minder lang ziek en is dus ook minder lang besmettelijk voor anderen. En we dragen ons mondmasker niet voor onszelf maar om de anderen te beschermen tegen onszelf .”
“Mijn vrijheid begint waar de jouwe eindigt. Ik vind verantwoordelijkheid nemen en je eigen individuele vrijheid uit eigen wil inperken trouwens geen onaangenaam gevoel. Integendeel, iets doen voor een ander, ook als je je dat zelf liever niet doet, is toch een zeer aangenaam gevoel. Liefde voor de ander is het meest rustgevende dat er is.”
“Ieder vertaalt zijn overtuiging op zijn eigen manier. Voor mij is dat nu de inzet voor Oost-Congo, in Beni, de hoofdstad van de regio. Beni ligt op ongeveer 500 kilometer ten westen van de Oegandese hoofdstad Kampala, 50 kilometer over de grens in Congo, naast het Nationaal Park van Virunga. In de stad zelf wonen ongeveer 800.000 mensen, maar de stad bedient een regio van ongeveer 2 miljoen inwoners”.
Kaart Beni-Oost-Congo
“Men heeft daar bekwame dokters, waarvan sommigen hun opleiding kregen in Kampala. Samen met een aantal collega’s heb ik de vzw UNICHIR (Surgical Project Beni) opgericht .”
“We willen een ‘excellence center’ verwezenlijken, specifiek uitgerust voor kwaliteitsvolle chirurgische ingrepen, dat met de bestaande openbare ziekenhuizen samenwerkt. Naast infectieziekten en ziekten die diarree veroorzaken zijn problemen met verloskunde en chirurgie oorzaken van grote morbiditeit.”
“Dit project richt zich specifiek op de chirurgie. UNICHIR zal worden geïntegreerd als erkend aangesloten centrum (centre agréé) in het nationale systeem van volksgezondheid. Naast de chirurgische dienstverlening wordt het centrum een erkende instelling voor opleiding en stage van aspirant-chirurgen en verpleegkundigen.”
“Minister van Volksgezondheid Jean-Jacques Mbungani staat hier achter. Ik gebruik mijn faam als voormalig Belgisch minister ten volle voor de promotie van dit project. Zo is die politieke periode in mijn verleden tot vandaag nuttig. Het maakte mogelijk dat ik hem persoonlijk kon spreken en overtuigen.“
“Voor het chirurgisch centrum hebben we ongeveer 1,9 miljoen dollar nodig. We hopen te starten met de activiteiten in de lente van 2023, de bouw zal af zijn in dit najaar en dan te beginnen met de aanwerving van personeel en met opleidingen.”
“Wat me tegen de borst stoot is het gebrek aan belangstelling hier voor Oost-Congo. Ik ben daar de enige witte chirurg. Dankzij voormalig EU-vertegenwoordiger voor buitenlandse zaken en veiligheid Herman Van Rompuy kon ik zijn huidige collega Joseph Borrell ontmoeten. Die zei me vlakaf dat de EU-prioriteiten in de Sahel en in Lybië leggen en in de bescherming van de biodiversiteit in het Virungapark. Daar gaan hun miljoenen subsidies naartoe.”
Na een hiatus van 15 jaar terug chirurg
“Ik ben daar nu ‘humanitair chirurg’, een officieel erkende discipline, waarvoor ik een opleiding heb gevolgd. Dit is levensreddende chirurgie, om het wat cynisch te zeggen, wij doen aan ‘damage control’. Dat kan cru lijken maar het betekent voor duizenden mensen de kans op te blijven leven en waardig verder te leven.”
“Daarvoor ben ik jarenlang door een woestijn gegaan waarin ik geen geneeskunde meer bedreef. Na mijn politieke loopbaan van vier jaar minister, ben ik 15 jaar gestopt met chirurgie.”
“Je mag na een zo lange stop niet zomaar herbeginnen. Ik ben weer helemaal van onder herbegonnen aan de basis, heb een opleiding gevolgd tot urgentiearts, heb meegedraaid als stagiair, als assistent, 6 maanden aan de VUB en 6 maanden in Gasthuisberg en heb 6 maanden gewerkt als assistent in het AZ Jan Portaels in Vilvoorde. Tussendoor heb ik zendingen gedaan naar Pakistan, Irak-een van de zwaarste zendingen in mijn leven-, Syrië, Congo, Centraal-Afrikaanse republiek…
“Ik behoor tot de laatste generatie die nog algemeen chirurg waren. Hier heeft elke chirurg zijn specialisatie. Een humanitair chirurg doet alles. Dat is allesbehalve evident. Uiteraard zijn wij niet onfeilbaar. Wij zijn mensen. Een chirurg die de pretentie heeft te denken dat hij geen fouten maakt is een gevaarlijk chirurg.”
“Trouwens, voor elke operatie hoor je plankenkoorts te hebben. Het is niet de vraag of je die vrees hebt of niet, maar of je daar mee kunt omgaan. Een zekere mate van stress voor je aan een operatie begint is verplicht. Te zelfzeker zijn, te relaxt garandeert het maken van fouten.”
“Belgen worden door de gewone Congolezen nog altijd gezien als zeer waardevol. Zij maken het onderscheid tussen de politiek, de bedrijven, de corruptie en de gewone Belgen.”
COVID-19 in Congo
“In Beni ligt de bevolking niet wakker van COVID. Een sterftecijfer van 1-2 procent (<jongere bevolking) is volgens hen peanuts in vergelijking met de ebola-epidemia die ze daar hebben doorstaan. Wie besmet raakt met ebola heeft 70 procent kans op overlijden.”
“Pas op, wat ik hier zeg verandert niets aan de schande dat Europa en de VS de covid-vaccins voor zichzelf reserveren en de patenten weigeren vrij te geven. Er zijn meerdere redenen waarom Afrika desondanks toch minder geraakt wordt door de pandemie. Eerst en vooral is de bevolking gemiddeld veel jonger. Wie hier de volwassen leeftijd haalt heeft reeds vanaf de wieg immuniteit opgebouwd tegen talrijke ziekten.”
“Iedereen leeft hier ook veel meer in de buitenlucht. En het risico om te sterven aan een of andere besmettelijke ziekte, een wonde die niet tijdig ontsmet raakt, een voedselvergiftiging, daar leven ze hier permanent mee.’ En in het begin van de pandemie hebben vele Afrikaanse landen hun grenzen vlug gesloten.
“In de cités van Kinshasa noemen ze covid trouwens ‘la maladie VIP’, de ziekte van mensen die in besloten ruimtes werken, met airconditioning, voor ministeries, bedrijven en ngo’s. Airconditioning is een ideale verspreider van virussen en bacteriën. Het verklaart waarom er bij de gewone Congolees zo weinig vaccinbereidheid is (heden is 0,27% van de bevolking totaal gevaccineerd). Dat komt bovenop het wantrouwen tegenover overheid, bedrijven en ngo’s.”
“Jij en ik zijn nog van de generatie die zijn opgegroeid zonder antibiotica. Die geneesmiddelen waren en zijn nog steeds nuttig. Er is hier echter een onverantwoorde overconsumptie ontstaan waardoor kinderen in Europa niet langer een natuurlijke resistentie opbouwen.”
“Wij hebben polio en pokken overleefd, mét vaccins, die ook niet 100 procent waren. Ik begrijp het wantrouwen van mensen en kan me niet vinden in de misprijzende aanvallen op zij die vaccins weigeren. Dat verandert niets aan het nuchtere feit dat ik volledig achter vaccineren sta. We moeten mensen echter overtuigen, niet dwingen.”
Migratie is van alle tijden
“Ik vertrek binnenkort weer voor meerdere weken. Hier blijf ik de maatschappelijke problemen van nabij volgen. Het beleid dat nu gevoerd door staatssecretaris voor migratie Sami Mehdi (CD&V) vind ik onbegrijpelijk, ja zelfs mensonterend. Ik heb dat neergeschreven in mijn opinie “Hoe kan een democratie zo’n dieptepunt in haar beschaving tolereren?” https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2021/12/14/we-zijn-op/ .
“Die hongerstakers zijn wanhopige mensen, die hier tien-twintig jaar hebben gewerkt, zonder erkenning, zonder werkvergunning, voor werkgevers die daar goed aan verdienen – en er nauwelijks voor worden vervolgd. Die mensen wonen hier al zo lang, hebben schoolgaande kinderen, hebben bijgedragen tot onze maatschappij. Ik kan niet begrijpen dat een jonge politicus zo bruut kan handelen.”
“150.000 mensen zonder papieren op een bevolking van 11 miljoen mensen, dat is peanuts. Voor dit beleid is er geen enkele ethische basis. Ik ben dan ook verontwaardigd, net zoals ik het onaanvaardbaar vindt dat Groen en Vooruit zich niet aansluiten bij het voorstel van de PVDA om de vaccinpatenten naast overdracht van technologie en opleiding vrij te geven.” Radicaal links is huidig het enig sociaal vaccin tegen het rechts radicaal front in opmars en de ideologische verdamping van het centrum .
“ Het klopt niet dat er een draagvlak zou zijn voor deze repressieve aanpak. Kleine kmo’s zijn pro-integratie van deze mensen. Die hebben technische vaardigheden die zij kunnen gebruiken.”
Réginald Moreels vertrekt op 19 januari (?) terug naar Beni voor een aantal weken, om er te werken als chirurg en om het project verder te promoten en uit te bouwen. Hij is auteur Dom – Pleidooi tegen onwetendheid (2021), (Top)Dokter met een roeping (2020), Is de mens slecht (2017), Médecin, un autre Monde (2012), De grote transitie – gesprekken met Rik Pinxten (2007), Geen normen maar waarden (2004), Hoop voor de naakte mens (1997) en De mens: een remedie voor de mens (1999).